پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم، پیگیری مداوم برای تشخیص بیماری عودکننده یا جدید یک بخش مهم از مراقبت است. پیگیری به معنای نظارت منظم بر سلامت بیمار برای شناسایی هرگونه بازگشت بیماری یا ابتلا به سرطان جدید است. این پیگیری‌ها معمولاً برای هر دو نوع سرطان کولون و رکتوم انجام می‌شود، اگرچه ممکن است برخی تفاوت‌ها در رویکردها وجود داشته باشد.
رعایت این پیگیری‌ها می‌تواند به شناسایی زودهنگام پولیپ‌های پیش سرطانی و عود سرطان کمک کند، اما هیچ رویکردی نمی‌تواند به طور کامل از وقوع سرطان جدید جلوگیری کند. این مقاله کلینیک بیتا برای کمک به بیماران و خانواده‌هایشان برای درک بهتر علائم و خطرات عود سرطان کولون تهیه شده است.
مراقبت از هر بیمار باید به طور جداگانه و بر اساس شرایط خاص او انجام شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با مشاوره در زمینه جراحی کولورکتال می‌توانید با متخصصان ما در ارتباط باشید.
پیگیری موثر پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم: راهنمایی جامع
آنچه در این مقاله می خوانید - کلیک کنید
بیماران با سابقه سرطان کولون، پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم به اطلاعات زیر نیاز خواهند داشت و لازم است آنها را بررسی کنند:
- کدام بیماران نیاز به آزمایش‌های بعدی دارند؟
- خطر عود سرطان کولورکتال
- انواع و زمان‌بندی آزمایش‌های پیگیری مناسب
- علائم و نشانه‌های عود سرطان
- خطر ابتلا به پولیپ‌های جدید
- افزایش خطر خانوادگی پولیپ‌ها و سرطان کولون
اطلاعات زیر دستورالعمل‌های کلی برای پیگیری پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم را بیان می‌کند.
کدام بیماران نیاز به آزمایش دارند؟
پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم، بسیار مهم است که پیگیری مداوم انجام شود. در مقایسه با بیمارانی که سابقه سرطان کولون یا رکتوم ندارند، بیماران با سابقه سرطان کولورکتال به طور قابل توجهی در معرض خطر بیشتری برای عود سرطان کولون و همچنین توسعه پولیپ‌های جدید که پیش‌درآمد سرطان‌های کولورکتال هستند، قرار دارند.
هر بیمار که تحت جراحی درمانی برای پولیپ یا سرطان کولورکتال قرار گرفته است، به طور تقریبی دو برابر بیشتر از سایرین در معرض خطر توسعه پولیپ‌های جدید است. این بیماران باید کولونوسکپی اول خود را یک سال پس از جراحی انجام دهند، کولونوسکپی پیگیری را سه سال بعد انجام دهند و کولونوسکپی‌های بعدی را با فاصله زمانی کمتر از ۵ سال انجام دهند. در صورت یافتن هرگونه پولیپ یا ضایعه جدید، نظارت بر بیمار باید به طور مناسب تغییر یابد.
خطر عود سرطان کولورکتال اغلب بر اساس مرحله سرطان تعیین می‌شود. سرطان‌های مرحله اول (Stage I) کمترین خطر عود را دارند، در حالی که سرطان‌های مرحله دوم و سوم (Stage II و III) خطر بیشتری برای عود دارند. سرطان‌های مرحله دوم (Stage II) آن‌هایی هستند که هیچ‌گونه غده لنفاوی درگیر ندارند، اما تومورها به طور عمیق‌تر از دیواره کولون یا رکتوم رشد کرده یا به سایر اندام‌هایی که در زمان جراحی برداشته شده‌اند، حمله کرده‌اند.
سرطان‌های مرحله سوم (Stage III) به آن‌هایی اطلاق می‌شود که به غدد لنفاوی منتشر شده‌اند. تومورهای مرحله چهارم (Stage IV) به اندام‌های دورتر از کولون یا رکتوم مانند کبد، ریه‌ها یا مغز گسترش یافته‌اند. به دلیل تفاوت‌های فردی در تومورهای مرحله چهارم، بیماران برنامه پیگیری بیشتری متناسب با وضعیت خود دارند.
پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم، چگونه مجدد عود می‌کند؟
دو الگوی اصلی برای عود سرطان کولورکتال وجود دارد: عود محلی و عود دوردست.
عود محلی به معنای بازگشت تومورها در همان ناحیه‌ای است که تومور اصلی وجود داشته است.
عود دوردست (بیماری متاستاتیک) به این معناست که سلول‌های سرطان اصلی به اندام‌های دورتر منتشر شده‌اند که اغلب شامل کبد یا ریه‌ها می‌شود. آزمایش‌های پیگیری به شناسایی بیماری عودکننده در این دو دسته اصلی متمرکز هستند.
علاوه بر این، سرطان‌های جدید کولورکتال می‌توانند در نواحی دیگر از کولون و رکتوم که متفاوت از مکان تومور اصلی است، ایجاد شوند. این وضعیت به طور واقعی عود سرطان به حساب نمی‌آید، بلکه به معنی بروز یک سرطان جدید است که پس از درمان سرطان اصلی، در زمان‌های بعدی توسعه پیدا می‌کند.
آزمایش‌های پیگیری پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم
آزمایش‌های پیگیری مناسب کلید شناسایی زودهنگام و مدیریت موفقیت‌آمیز بالقوه عود سرطان هستند. این آزمایشها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به شناسایی عودها قبل از بروز علائم کمک کرده و باعث شوند تا درمان آنها موفق‌تر باشد. دسته‌های کلی آزمایش‌های پیگیری شامل تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی روتین، آزمایش‌های خون مانند آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA)، کولونوسکپی و تصویربرداری رادیولوژیک می‌شود.
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی، اصلی‌ترین اجزای پیگیری پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم پس از جراحی، هستند. اگرچه مهم است، اما این روش اغلب کمترین اثر را در شناسایی زودهنگام عودها دارد، زیرا اکثریت قریب به اتفاق این عودها هیچ علامت یا نشانه‌ای ندارند. این معاینات معمولاً توسط پزشک معالج اصلی بیمار یا متخصص سرطان انجام می‌شود.
تاریخچه پزشکی دقیق ممکن است تغییرات جدیدی در عادات روده، وجود خونریزی جدید، یا احتمالاً کاهش وزن بدون توجیه را به همراه داشته باشد. هر یک از این علائم باید منجر به انجام بررسی‌های کامل شود. علت خون در مدفوع ممکن است به دلیل با به سبب بیماری‌های دیگر باشد
یافته‌های معاینه فیزیکی مرتبط ممکن است شامل خونریزی رکتال یا وجود توده قابل لمس باشد. بزرگی غیرطبیعی غدد لنفاوی ممکن است در غدد لنفاوی کشاله ران قابل لمس باشد، یا در موارد نادر، توده‌ها ممکن است در طول معاینه شکم یا رکتال احساس شوند. وجود توده در مجرای رکتال می‌تواند نشان از شقاق مقعدی باشد که پس از معاینه مشخص خواهد شد. انواع شقاق با عکس را در مقاله دیگر مجله کلینیک بیتا بخوانید.
آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA) پروتئینی است که توسط برخی از سلول‌های سرطانی، از جمله سلول‌های سرطان کولورکتال، تولید شده و به جریان خون ترشح می‌شود.
سطوح خون CEA باید در زمان جراحی و تقریباً هر ۳ ماه پس از درمان برای حداقل ۲ سال در بیماران مبتلا به سرطان کولون یا رکتوم مرحله II یا III بررسی شود. پس از ۲ سال پیگیری، سطح خون CEA حداقل هر ۶ ماه برای سه سال اضافی بررسی می‌شود.
سطوح بالا ممکن است نیاز به بررسی‌های اضافی مانند تصویربرداری، با استفاده از سی‌تی‌اسکن قفسه سینه، شکم و لگن یا PET اسکن، را ایجاد کند. تصویربرداری ممکن است منبع عود را فاش کند، اما در مواردی ممکن است یافته‌های تصادفی دیگری نیز ارائه دهد که نیاز به بررسی‌های بیشتر داشته باشد.
سی‌تی‌اسکن
سی‌تی‌اسکن یک آزمایش بسیار حساس اشعه ایکس است که به پزشکان این امکان را می‌دهد تا «درون» بدن را مشاهده کرده و تومورهای جدید یا عودکننده را شناسایی کنند. اکثر بیمارانی که سرطان کولون یا رکتوم مرحله II یا III داشته‌اند، سالیانه سی‌تی‌اسکن از قفسه سینه، شکم و لگن انجام می‌دهند.
کولونوسکپی، سیگموئیدوسکپی و پروکتوسیگموئیدوسکپی
پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم، کولونوسکپی و سیگموئیدوسکپی آزمایش‌هایی هستند که به پزشک این امکان را می‌دهند که به ترتیب، کل کولون یا سوم پایینی کولون را بررسی کند. در این آزمایشها، دوربین‌های انعطاف‌پذیر و نورانی از طریق مقعد یا کولستومی وارد شده و به پزشک اجازه می‌دهند تا درون روده را مشاهده کرده، عکس بگیرد و نمونه‌برداری کند و پولیپ‌ها را بردارد. این روش معمولاً به‌صورت سرپایی در مراکز جراحی یا آندوسکوپی انجام می‌شود. معمولاً لازم است که بیماران یک یا دو روز قبل از انجام این روش، مراحل پاک‌سازی روده را انجام دهند تا پوشش داخلی کولون و رکتوم تمیز شده و تمام ناحیه به طور واضح قابل مشاهده باشد.
پروکتوسیگموئیدوسکپی می‌تواند با استفاده از یک اسکوپ انعطاف‌پذیر یا سخت (راست) انجام شود. در این روش، اسکوپ تنها به اندازه پایین‌ترین قسمت کولون پیش می‌رود. این روش در مواردی استفاده می‌شود که ناحیه مورد بررسی تنها قسمت پایینی دستگاه گوارش باشد.
کولونوسکپی و پروکتوسیگموئیدوسکپی انعطاف‌پذیر روش‌های بسیار ایمنی هستند و به‌ندرت عوارض جدی دارند. دو خطر عمده مرتبط با این روش‌ها شامل خونریزی قابل توجه و پارگی کولون هستند. در حالی که این مسائل نگران‌کننده هستند، در عمل، نادرند و در کمتر از ۱ یا ۲ مورد از هر ۱۰۰۰ کولونوسکپی رخ می‌دهند.
در برخی بیماران، سندرم‌های ژنتیکی ممکن است موجب بروز سرطان کولورکتال شوند. در این شرایط خاص، راهنمایی‌های غربالگری یا نظارت ممکن است بسیار شدیدتر باشند. تصمیم‌گیری در مورد فراوانی کولونوسکپی باید با مشاوره نزدیک با پزشک انجام شود و ممکن است شامل پیگیری با مشاور ژنتیک نیز باشد.
کولونوسکوپی و آندوسکوپی برای تشخیص بواسیر و شقاق نیز انجام خواهد شد. از عوارض درمان نکردن بواسیر یا هموروئید، خون ریزی از مقعد است که میتوان آن را به اشتباه از علائم بازگشت سرطان دانست و نیاز به بررسی دارد.
آزمایش‌های دیگر پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم
| آزمایش | توضیحات |
| سونوگرافی رکتال | سونوگرافی رکتال آزمایشی است که گاهی برای تعیین عمق نفوذ سرطان به دیواره رکتوم در بیماران مبتلا به سرطان رکتوم استفاده می‌شود. این آزمایش معمولاً در دفتر کار پزشک یا مرکز انجام پروسیجر انجام می‌شود و ممکن است توسط رادیولوژیست، جراح کولورکتال، یا گوارش شناس انجام شود. |
| اسکن پت (PET) | اسکن پت (پوزیترون امیشن توموگرافی) آزمایشی رادیولوژیک است که گاهی برای ارزیابی پتانسیل انتشار تومورها استفاده می‌شود. برای این آزمایش، نوعی گلوکز (شکر) که به طور رادیو اکتیو برچسب‌گذاری شده است، قبل از اسکن تزریق می‌شود و مشابه سی‌تی‌اسکن، بیمار در دستگاه PET قرار می‌گیرد. |
| تصویربرداری با ام‌آرآی (MRI) | تصویربرداری با ام‌آرآی آزمایش دیگری است که برای تولید تصویری از آناتومی داخلی بیمار استفاده می‌شود. به جای استفاده از تابش، مانند سی‌تی‌اسکن یا اشعه ایکس، تصاویر بر اساس تولید یک میدان مغناطیسی قوی ایجاد می‌شوند. |
ام‌آرآی معمولاً آزمایشی ایمن است، اما ممکن است برای برخی بیماران، به ویژه کسانی که از فوبیای فضای بسته رنج می‌برند، آزاردهنده باشد؛ زیرا شامل قرار گرفتن در دستگاهی نسبتاً باریک و تونل مانند به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه است. بیماران می‌توانند با تکنسین‌های انجام‌دهنده آزمایش صحبت کنند و تعامل داشته باشند، اما باید قادر به ثابت ماندن باشند. بیماران با کاشت‌های فلزی خاص مانند پیس میکر ممکن است نتوانند ام‌آرآی انجام دهند.
عود محلی پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم
همانطور که در بالا اشاره کردیم، عود پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم می‌تواند به صورت محلی یا در نقطه دیگری از بدن باشد.
عود محلی به معنای رشد دوباره سرطان کولورکتال در همان ناحیه‌ای است که تومور اصلی وجود داشته است. از آنجا که تومور اصلی و قسمتی از کولون یا رکتوم که تومور در آنجا ایجاد شده بود، برداشته شده است، عود واقعی در لایه داخلی روده ممکن است در محل اتصال دو بخش روده که بعد از جراحی به هم متصل شده‌اند، رخ دهد. این تومورها ممکن است در دیواره‌های کولون به‌عنوان رشدهایی در محل یا نزدیک محل اتصال دیده شوند. آنها ممکن است به لایه داخلی روده رشد کنند و علائمی مانند خونریزی یا تنگی محل اتصال ایجاد کنند.
اگر تنگی قابل توجه باشد، بیماران ممکن است تغییراتی در عادات روده خود مشاهده کنند (حرکات روده کمتر، مدفوع باریک‌تر، مشکل در دفع مدفوع) یا علائم انسدادی (عدم وجود حرکات روده، درد شکم، افزایش حجم شکم، استفراغ). هر گونه تغییر در عادات روده در بیمارانی که قبلاً جراحی کولون یا رکتوم داشته‌اند باید به پزشک خود گزارش شود و احتمالاً نیاز به ارزیابی با کولونوسکپی خواهد داشت. در عودهای زودهنگام، تومور ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و تنها در طول نظارت روتین شناسایی شود.
عودهای محلی همچنین ممکن است در خارج از دیواره روده رخ دهند. این عودها معمولاً ابتدا بدون علامت هستند و توسط کولونوسکپی قابل تشخیص نیستند، زیرا تنها داخل روده در کولونوسکپی قابل مشاهده است. این عودها معمولاً توسط اشعه نظارتی (مثلاً سی‌تی‌اسکن) شناسایی می‌شوند یا با افزایش سطح CEA (که در زیر توضیح داده شده است) مشخص می‌شوند. هنگامی که این عودهای محلی در ساختارهای خاص رشد می‌کنند، ممکن است علائم ثانویه مانند درد یا علائم از سایر سیستم‌های ارگان‌هایی که به آنها حمله کرده‌اند، ایجاد کنند. عودهایی که در خارج از کولون باعث بروز علائم می‌شوند، معمولاً با نتیجه بدی همراه هستند.
عود دوردست
عود دوردست زمانی رخ می‌دهد که سرطان به سایر ارگان‌ها که مستقیماً با تومور اولیه در تماس نیستند، انتشار یافته است که معمولاً از طریق غدد لنفاوی یا جریان خون صورت می‌گیرد. شایع‌ترین محل‌های عود دوردست سرطان کولون و رکتوم کبد و ریه‌ها هستند. این عودها معمولاً هیچ علامتی ندارند و تنها در طول پیگیری‌های روتین با اشعه (مانند سی‌تی‌اسکن) یا آزمایش‌های غیرطبیعی CEA شناسایی می‌شوند که نیاز به تصویربرداری برای جستجوی منبع احتمالی را ایجاد می‌کند.
آیا بواسیر یا هموروئید عامل سرطان است؟ این مسئله را در مقاله دیگری بررسی کرده ایم که مطالعه آن اطلاعات مفیدی در این زمینه را در اختیار شما قرار خواهد گذاشت.
در صورت مشاهده عود چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر عود در طی پیگیری منظم مشاهده شود، متخصص سرطان شما و جراح کولورکتال شما با هم کار خواهند کرد تا میزان گسترده بودن آن را تعیین کنند. به احتمال زیاد، آزمایش‌های تصویربرداری، مانند سی تی اسکن یا اسکن PET برای تعیین اینکه آیا گسترش بیشتری از راه دور وجود داشته است، انجام می‌شود. اگر عود دور از تومور اصلی یا در بیش از یک ناحیه باشد، معمولاً در ابتدا با شیمی‌درمانی درمان می‌شود. اگر عود موضعی باشد، ممکن است با جراحی دیگری درمان شود. اگر سرطان اصلی شما در روده بزرگ (نه راست‌روده) بوده است، به احتمال زیاد این عود موضعی قابل برداشتن خواهد بود.
اگر عود موضعی در رکتوم باشد، زمانی که ساختارهای مجاور درگیر هستند، می‌تواند مشکلات خاصی ایجاد کند. تلاش برای جراحی برای درمان ممکن است شامل نیاز به برداشتن بخشی از ساکروم (دنباله)، قسمت‌هایی از سیستم ادراری و واژن باشد. برای تعیین اینکه آیا سایر اندام‌ها درگیر هستند یا خیر، معمولاً MRI از لگن گرفته می‌شود. علاوه بر این، اگر بیمار قبل از جراحی سرطان رکتوم اشعه دریافت نکرده باشد، تقریباً همیشه در درمان سرطان رکتوم عودکننده نشان داده می‌شود.
جدول زیر از وب‌سایت انجمن انکولوژی بالینی آمریکا است و نسخه توصیه‌ها را بر اساس جدیدترین بررسی و تحقیقات در مورد این موضوع را نشان می‌دهد.
| توصیه های مراقبتی بعدی | سال 1 | سال 2 | سال 3 | سال 4 و 5 * |
|---|---|---|---|---|
| ویزیت دکتر | هر 3 تا 6 ماه یکبار | هر 3 تا 6 ماه یکبار | هر 3 تا 6 ماه یکبار | هر 6 ماه یکبار |
| تست CEA | هر 3 ماه یکبار | هر 3 ماه یکبار | هر 3 ماه یکبار | همانطور که پزشک شما تعیین کرده است |
| سی تی اسکن (سینه و شکم) | هر سال در صورت توصیه پزشک | هر سال در صورت توصیه پزشک | هر سال در صورت توصیه پزشک | همانطور که توسط پزشک شما تعیین شده است |
| سی تی اسکن (لگن) (فقط سرطان رکتوم) | هر سال در صورت توصیه پزشک | هر سال در صورت توصیه پزشک | هر سال در صورت توصیه پزشک | همانطور که پزشک شما تعیین کرده است |
| کولونوسکوپی | یک بار در | در 3 سال | ||
| پروکتوسیگموئیدوسکوپی (فقط سرطان رکتوم) | هر 6 ماه به مدت 5 سال |
*بعد از 5 سال نیاز به آزمایشها و ویزیت بعدی توسط بیمار و پزشک تعیین می شود.
سخن پایانی
پس از درمان سرطان کولون یا رکتوم، ممکن است عود سرطان می‌تواند به‌صورت محلی یا دوردست رخ دهد. پیگیری منظم شامل آزمایش‌های تصویربرداری و بررسی‌های آزمایشگاهی برای شناسایی عودها و مدیریت موثر ضروری است.
