اختلال عملکرد کف لگن گروهی از مشکلات است که عملکرد طبیعی اجابت مزاج و ادرار را تحت تأثیر قرار میدهد و گاهی اوقات باعث درد لگن میشود. این اختلالات میتوانند تشخیص و درمان پیچیدهای داشته باشند و اغلب بر کیفیت زندگی تأثیر منفی میگذارند.
شایعترین اختلالات شامل رکتوسل، اجابت مزاج دیسینرژیک، و دردهای مزمن لگن مانند سندرم لواتور آنی و پروکتالژی فراری هستند. تشخیص و درمان این مشکلات نیازمند بررسیهای دقیق بالینی و استفاده از روشهای مختلف ارزیابی مانند مانومتری، الکترومیوگرافی و دفکوگرافی است. رویکردهای درمانی متنوعی از جمله فیزیوتراپی، بیوفیدبک، و در برخی موارد جراحی مورد استفاده قرار میگیرند.
در این مقاله کلینیک بیتا تمامی موارد و جنبه های اختلال عملکرد کف لگن را بررسی خواهیم کرد
اختلال عملکرد کف لگن چیست؟
آنچه در این مقاله می خوانید - کلیک کنید
اختلال عملکرد کف لگن گروهی از اختلالات است که نحوه اجابت مزاج افراد را تغییر میدهد و گاهی باعث درد لگن میشود. بحث درباره این اختلالات ممکن است خجالتآور باشد، ممکن است تشخیص آن سخت باشد و اغلب بر کیفیت زندگی تأثیر منفی میگذارد. این اطلاعات به بررسی شایعترین اختلالات کف لگن و علائم آنها میپردازد، آزمایشهای مورد استفاده برای ارزیابی کف لگن و گزینههای مختلف درمانی را توضیح میدهد. یک رویکرد کامل و گامبهگام برای ارزیابی علائم معمولاً منجر به تشخیص و درمان سریع برای مشکلات طولانیمدت و ناامیدکننده میشود.
کف لگن چیست؟
کف لگن ورقهای از عضلات حمایتکننده است که رکتوم از آن عبور میکند و به کانال مقعد تبدیل میشود. کانال مقعد توسط مجموعه اسفنکتر مقعدی احاطه شده که از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده است. عضله لواتور آنی جزء اصلی کف لگن است و از سه عضله منفرد به نامهای ایلیوکوکسیژئوس، پوبوکوکسیژئوس و پوبورکتالیس تشکیل شده است. این عضله به استخوان شرمگاهی میچسبد و دور راستروده میپیچد. در شرایط عادی، این عضله منقبض میشود و یک «خم» در راستروده ایجاد میکند که به حفظ کنترل مدفوع کمک میکند. برای دفع مدفوع، عضله شل میشود و این «خم» صاف میشود و به تسهیل خروج مدفوع از رکتوم کمک میکند.
اختلال عملکرد کف لگن چگونه ارزیابی میشود؟
مهمترین بخش ارزیابی بیمار مشکوک به اختلال عملکرد کف لگن، تاریخچه پزشکی شخصی و معاینه فیزیکی است. این شامل یک تاریخچه کامل از الگوهای روده بیمار، علائم ادراری، هرگونه عمل جراحی قبلی و تاریخچه زایمان در زنان است. معاینه فیزیکی کامل نیز بسیار مهم است و شامل معاینات رکتوم و واژینال در زنان میشود.
پس از گرفتن شرح حال کامل و معاینه فیزیکی، ممکن است چندین آزمایش انجام شود. این آزمایشها گاهی اوقات میتوانند برای بیمار ناراحتکننده یا تا حدودی خجالتآور باشند، اما میتوانند اطلاعات ارزشمندی برای تعیین علت علائم بیمار و کمک به تسکین آنها ارائه دهند.
سونوگرافی اندوآنال اختلال عملکرد کف لگن
این تست تصاویری از عضلات کف لگن، مقعد و اسفنکتر ارائه میدهد. با قرار دادن یک پروب سونوگرافی باریک در مقعد یا رکتوم انجام میشود. در طول آزمایش، ممکن است از شما خواسته شود که مانند دفع مدفوع، فشار دهید یا پایین بیاورید. این آزمایش گاهی همراه با سونوگرافی ترانس واژینال انجام میشود، جایی که پروب اولتراسوند در واژن یا سونوگرافی از پرینه، ناحیه پوست بین مقعد و واژن قرار میگیرد. معمولاً از بیماران خواسته میشود تا قبل از آزمایش تنقیه برای تخلیه مقعد و رکتوم انجام دهند.
از این آزمایش برای تشخیص بواسیر یا هموروئید نیز ممکن است استفاده کنند. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با بواسیر با متخصصان حاضر در بهترین مرکز لیزر هموروئید در تهران در تماس باشید.
مانومتری آنورکتال
این تست اطلاعاتی در مورد قدرت عضلات اسفنکتر مقعد در حالت استراحت و با تلاشهای داوطلبانه برای فشردن عضله ارائه میدهد. همچنین اطلاعاتی در مورد احساس، احساس زمانی که باید اجابت مزاج را انجام دهید و عملکرد رفلکسهای مقعد و رکتوم که برای دفع مدفوع ضروری هستند، ارائه میدهد.
این آزمایش شامل قرار دادن یک کاتتر کوچک انعطافپذیر با یک بالون کوچک در انتهای رکتوم است برای تشخیص اختلال عملکرد کف لگن خواهد بود. مانند آزمایش اولتراسوند، بیماران معمولاً قبل از آزمایش تنقیه برای تخلیه رکتوم انجام میدهند. در طول عمل، بیمار بیدار است و باید بتواند دستوراتی مانند نگه داشتن یا دفع مدفوع و نشان دادن اینکه چه زمانی احساس خاصی دارند را دنبال کند.
ممکن است برای ارزیابی عملکرد عضلات اسفنکتر استفاده شود، به خصوص در موارد شقاق مزمن. شقاق چیست؟ بیماریی است که به دلیل شکافهای ایجاد شده در ناحیه مقعد به وجود میآید. در این رابطه عوامل ایجاد شقاق در مردان را مطالعه کنید.
تست نهفتگی حرکتی عصب پودندال
این تست عملکرد عصب پودندال را با اندازهگیری زمان بین تحریک عصب و انقباض عضله اسفنکتر ارزیابی میکند. این شامل تحریک عصب پودندال از داخل مقعد با استفاده از یک الکترود در انتهای انگشت معاینهکننده است. تحریک عصب و در نتیجه انقباض عضلانی ممکن است برای بیمار ناراحتکننده باشد.
الکترومیوگرافی (EMG) تشخیص اختلال عملکرد کف لگن
EMG ابزار دیگری برای ارزیابی فعالیت اعصاب و عضلات اسفنکتر مقعد و کف لگن است. این آزمایش ممکن است با استفاده از تعدادی سوزن کوچک در عضلات مقعد یا با استفاده از پلاگین مقعدی با الکترودهای سطحی انجام شود. این آزمایش نیز ممکن است ناراحتکننده باشد، اما میتواند در تشخیص و درمان بیماران مبتلا به بیاختیاری مدفوع و اجابت مزاج دیسینرژیک بسیار مفید باشد.
دفکوگرافی تصویری
این آزمایش بهطور واقعبینانهای، آنچه را که در طول اجابت مزاج واقعی اتفاق میافتد، بازسازی میکند. قبل از آزمایش، به بیمار یک تنقیه مایع غلیظ به نام کنتراست داده میشود که در اشعه ایکس دیده میشود. داروهای دیگری که به نام حاجب شناخته می شوند، نیز ممکن است به صورت خوراکی و واژینال داده شود.
سپس تصاویر ویدئویی اشعه ایکس در حالی که بیمار روی یک کمود مخصوص نشسته است و ماده حاجب را همانطور که در حین اجابت مزاج انجام میدهد، تخلیه میکند، گرفته میشود. این آزمایش اطلاعات ارزشمندی را برای بیماران مبتلا به اجابت مزاج دیسینرژیک و پرولاپس اندام لگنی فراهم میکند.
دفکوگرافی تشدید مغناطیسی (MR)
این آزمایش شبیه به تصویربرداری سنتی دفکوگرافی است، اما تصاویر با استفاده از MRI به جای اشعه ایکس معمولی گرفته میشوند. مانند تصویربرداری ویدیویی، ماده حاجب در رکتوم و واژن قرار داده میشود و از بیمار خواسته میشود که آن را پایین بیاورد. شبیهسازی دفع مدفوع در دستگاه MRI انجام میشود و بیمار به پشت دراز میکشد. این روش نسبتاً جدید است و فقط در مراکز منتخب انجام میشود.
انواع اختلال عملکرد کف لگن: رکتوسل
واژن و راستروده به عنوان دو لوله عضلانی در موازات یکدیگر قرار دارند و دیواره عضلانی مشترکی بین آنها دارند که دیواره پشتی واژن و دیواره جلویی راستروده با هم تشکیل میدهند که به آن «سپتوم رکتوواژینال» میگویند. رکتوسل زمانی اتفاق میافتد که سپتوم رکتوواژینال ضعیف میشود و راستروده به سمت جلو به داخل واژن برآمده میشود.
هنگامی که یک رکتوسل بزرگ میشود، مدفوع میتواند در داخل آن گیر کند و اجابت مزاج را دشوار یا احساس تخلیه ناقص ایجاد کند. زنان با رکتوسل بزرگ و علامتدار در طول اجابت مزاج ممکن است نیاز به گذاشتن انگشتان خود در واژن برای فشار دادن مدفوع به سمت راستروده داشته باشند. به این حالت «آتل» میگویند.
تشخیص و درمان رکتوسل
رکتوسل اغلب با معاینه فیزیکی قابل تشخیص است. ویدئو یا MR دفکوگرافی نیز میتواند در تشخیص و ارزیابی بیشتر رکتوسل مفید باشد. این آزمایشات نشان میدهند که ماده حاجب از جلوی راستروده به پشت واژن برآمده است.
در غیاب علائم شدید، درمان بر روی بهینهسازی قوام مدفوع برای کمک به دفع آن متمرکز است. این شامل افزایش مصرف فیبر، مصرف مکمل فیبر روزانه و افزایش مصرف مایعات است. بیوفیدبک، که یک شکل خاص از فیزیوتراپی کف لگن است و هدف آن بهبود احساس راستروده و انقباض عضلات کف لگن است، نیز ممکن است مفید باشد. همانطور که توضیح داده شد، بیمار ممکن است نیاز به گذاشتن یک یا دو انگشت خود در واژن برای فشار دادن مدفوع به سمت راستروده داشته باشد.
هنگامی که علائم با وجود اقدامات غیرجراحی مناسب باقی میمانند، درمان جراحی ممکن است در نظر گرفته شود. این معمولاً شامل تقویت سپتوم رکتوواژینال، از طریق راستروده، پرینه (فضای بین راستروده و واژن) یا از طریق واژن است.
آنیسموس (اجابت مزاج دیسینرژیک)
فرآیند دفع مدفوع پیچیده است و شامل حرکت مدفوع از راست روده و شل شدن هماهنگ عضلات کف لگن و اسفنکتر مقعد برای تخلیه است. آنیسموس زمانی اتفاق میافتد که این عضلات هنگام پایین آوردن برای دفع مدفوع شل نمیشوند. در برخی موارد، عضلات با شدت بیشتری منقبض میشوند، و تخلیه رکتوم را مشکل میسازند. این وضعیت به عنوان سندرم پوپوریس متناقض (غیر آرامشبخش) نیز شناخته میشود. بیماران اغلب احساس «فشار دادن به در بسته» دارند. علت دقیق آن ناشناخته است، اما ممکن است ترکیبی از عوامل مختلف مانند عملکرد نامناسب اعصاب و عضلات لگن باشد.
این تشخیص در بیمارانی با مشکل طولانی مدت در دفع مدفوع در نظر گرفته میشود. روشهای مختلف آزمایش از جمله مانومتری، EMG و دفکوگرافی به تأیید تشخیص کمک میکنند. این آزمایشها ناتوانی در فشار دادن مدفوع از رکتوم را از طریق عضلات اسفنکتر مقعد در حین تخلیه مدفوع نشان میدهند.
درمان اصلی درمان بیوفیدبک است. بیماران با انجام این فرم تخصصی فیزیوتراپی کف لگن، اغلب میتوانند ردیابی EMG یا مانومتری تولید شده توسط حسگر در راست روده را مشاهده کنند و نتایج تلاشهای خود را برای آرام شدن تجسم کنند. واحدهای قابل حمل حتی برای مصارف خانگی ساخته شدهاند. اغلب شکستها به دلیل عدم پیروی بیمار از تمرینات یا انجام نادرست آنها رخ میدهد.
اختلال عملکرد کف لگن: سندرم لواتور آنی
بیماران مبتلا به سندرم لواتور آنی درد، فشار یا ناراحتی دورهای را در رکتوم، لگن یا ناحیه گلوتئال تجربه میکنند. این درد به عنوان یک احساس فشار مبهم، کسلکننده یا دردناک در رکتوم توصیف میشود که ممکن است با نشستن بدتر شود. درد میآید و میرود و ممکن است ساعتها یا روزها ادامه داشته باشد. علت دقیق آن مشخص نیست، اما اضطراب و افسردگی ارتباط نزدیکی با این سندرم دارند.
هیچ آزمایشی وجود ندارد که به طور قطعی تشخیص سندرم لواتور آنی را تأیید کند. اغلب به عنوان «تشخیص رد کردن» در نظر گرفته میشود، به این معنی که قبل از تشخیص این سندرم باید سایر علل درد رد شوند. بیماران اغلب در طول معاینه رکتال دیجیتالی ناراحتی مشابهی را تجربه میکنند.
چندین روش درمانی برای سندرم لواتور آنی در دسترس است. فیزیوتراپی، از جمله ماساژ دیجیتالی پوپوریس با ترکیبی از گرما و شل کنندههای عضلانی نشان داده شده است که در کاهش علائم موثر است. تزریق بی حسکنندههای موضعی و عوامل ضد التهابی در عضله پوپوریس ممکن است تسکین ایجاد کند، اگرچه نتایج اغلب متناقض و کوتاه مدت هستند. درمان بیوفیدبک با نتایج عالی استفاده شده است.
پروکتالژی
Proctalgia fugax با درد زودگذر در راست روده که تنها یک یا دو دقیقه طول میکشد، مشخص میشود. از آنجایی که درد سریع و غیرقابل پیشبینی ظاهر میشود و میرود، ارزیابی آن دشوار است. تصور میشود که احتمالاً به دلیل اسپاسم راست روده یا عضلات کف لگن باشد و ممکن است بیماران را از خواب بیدار کند.
Proctalgia fugax ممکن است پس از شرح حال دقیق و معاینه و ارزیابی کامل برای رد علل جدیتر درد مقعدی تشخیص داده شود. اقدامات حمایتی شامل تغییر وضعیت بیمار، اطمینان خاطر، حمام آب گرم یا داروها میتواند در تسکین علائم موثر باشد. در غیر این صورت، باید به بیمار اطمینان داد که علائم نشانهای از اختلال جدیتر دیگری نیست.
کوکسیگودینیا
کوکسیگودینیا با درد مشخصی که با فشار یا دستکاری استخوان دنبالچه برانگیخته میشود، شناخته میشود. معمولاً به دلیل سابقه ضربه به دنبالچه است. علل دیگر شامل ضعیف شدن دنبالچه به دلیل جریان خون ضعیف (نکروز عروقی) و درد ارجاعی ناشی از فتق دیسک کمر است.
تشخیص معمولاً با ترکیبی از شرح حال و معاینه فیزیکی انجام میشود. عکسبرداری با اشعه ایکس برای رد شکستگی اخیر یا طولانیمدت استخوان دنبالچه انجام میشود.
تزریق بی حسکنندههای موضعی و عوامل ضد التهابی با دستکاری استخوان دنبالچه تحت بیهوشی میتواند درد را برای اکثر بیماران تسکین دهد. کوکسیژکتومی، برداشتن جراحی استخوان دنبالچه، ممکن است برای کسانی که در درمان تزریقی شکست خوردهاند، در نظر گرفته شود.
نورالژی پودندال
نورالژی پودندال در اثر گیر افتادن عصب پودندال توسط عضلات و رباطهای لگن ایجاد میشود. این بیماری با درد مزمن در لگن یا پرینه، بین آلت تناسلی/کلیتوریس تا مقعد مشخص میشود و معمولاً با نشستن بدتر میشود.
تشخیص با شرح حال و معاینه فیزیکی پیشنهاد میشود. تسکین علائم پس از بلوک عصب پودندال و MRI اغلب در تشخیص کمککننده است.
درمان اولیه معمولاً شامل فیزیوتراپی و عوامل ضد التهابی است. سایر گزینههای درمانی شامل بلوک عصب پودندال، فرسایش عصب و نورومدولاسیون است. رفع فشار اعصاب به دام افتاده ممکن است در موارد مقاوم در نظر گرفته شود.
